Tùy bút là gì?
Tuỳ bút là một thể thuộc loại hình kí, rất gần với bút kí, kí sự. Trong tùy bút, tác giả ghi chép lại các sự việc được quan sát và suy ngẫm về cảnh vật, con người xung quanh một cách trung thực.
Nét nổi bật ở tuỳ bút là qua việc ghi chép những con người và sự kiện cụ thể có thực, tác giả đặc biệt chú trọng đến việc bộc lộ cảm xúc, suy tư và nhận thức, đánh giá của mình về con người và cuộc sống hiện tại. So với các tiểu loại khác nhau của kí, tuỳ bút vẫn có không ít những yếu tố chính luận và chất suy tưởng triết lí.
Cấu trúc của tuỳ bút, nói chung, không bị ràng buộc, câu thúc bởi một cốt truyện cụ thể, song nội dung của nó vẫn được triển khai theo một cảm hứng chủ đạo, một tư tưởng chủ đề nhất định.
– Tùy bút là một thể loại tùy hứng, vì vậy xét về nghệ thuật, nó mang phong cách nghệ thuật hết sức tự do, phóng khoáng và giàu chất trữ tình. Ở đó, tùy bút thể hiện rõ cái tôi của người nghệ sỹ hết sức sinh động và rõ nét, “là lối chơi độc tấu của cái tôi trữ tình”.
– Tùy bút mang đậm chất văn học và chất báo chí:
+ Chất văn thể hiện ở những cảm xúc và suy tư của nhân vật trữ tình đôi khi lãng mạn, bay bổng, có lúc lại rất sâu sắc và đa chiều. Ngoài ra chất văn còn là ở cách tác giả chọn lọc, dùng từ ngữ một cách trau chuốt, kĩ lưỡng, thể hiện tài nghệ của ngòi bút tinh tế.
+ Chất báo chí thể hiện ở tính cập nhật, cái thể hiện nhanh tin tức xảy ra trong cuộc sống hàng ngày bởi tùy bút là viết về cái thực, việc thực diễn ra trong đời sống hàng ngày.
– Một bài tùy bút hay thể hiện trên phương diện nghệ thuật về từ ngữ, câu văn, chất thơ, chất báo thì còn phải mang đậm cảm xúc của nhân vật trữ tình, mạch văn bao giờ cũng chân thực thể hiện suy ngẫm và tư tưởng một cách xuyên suốt.
Đặc điểm của tùy bút
Xét về đặc điểm của tùy bút, chúng ta nhận diện dựa trên một số phương diện sau đây:
Đề tài
– Tùy bút có đề tài hết sức phong phú, đa dạng. Đề tài trong tùy bút có thể là tất cả các phương diện trong đời sống xã hội, từ văn hóa, lịch sử đến cái vấn đề nóng, vấn đề manh tính thế sự, đời tư… Các đề tài luôn được tác giả hướng tới đưa chất liệu vào trong tùy bút thể hiện cái tôi suy ngẫm, suy tư của nhân vật trữ tình.
– Tùy bút là phóng theo bút mà viết, vì vậy thường tái hiện cảm xúc, nội tâm của con người đan xen nhiều cung bậc cảm xúc. Đó có thể là thứ cảm xúc đơn giản về tình yêu thiên nhiên, con người, cũng có thể là cảm xúc phức tạp, nỗi ám ảnh, day dứt…Ngoài ra tùy bút còn thể hiện cái nhạy cảm hết sức tinh tế của tác giả trước vẻ đẹp thiên nhiên và những giá trị văn hóa truyền thống.
Lời văn, giọng điệu
– Đặc điểm trong lời văn, giọng điệu của thể loại tùy bút, bao giờ cũng mang lối văn uyển chuyển, linh hoạt, đầy sáng tạo, bất ngờ của nhân vật trữ tình. Lời văn có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất thơ và chất trần thuật, tạo cảm giác mềm mại trong cách kể chuyện.
– Người nghệ sỹ trong tùy bút phải thật sự là nhân vật xuất chúng, được coi là “bậc thầy ngôn từ” bởi lối hành văn độc tấu đảm bảo trau chuốt từng từ ngữ, câu văn. Giọng điệu luôn chậm rãi, như thủ thỉ tâm tình. Người kể chuyện xưng tôi – nhân vật trữ tình dẫn dắt mạch cảm xúc cho toàn bài tùy bút.
Kết cấu
– Tùy bút không giống như các thể loại truyện ngắn hay tiểu thuyết khác khi chú trọng vào diễn biến, trình tự, cốt truyện mà chỉ chú tâm thể hiện dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình.
– Nếu truyện ngắn, tiểu thuyết kể về một nhân vật với chuỗi hành trình trong cuộc sống của họ, thì tùy bút lại chú trọng làm nổi bật hình ảnh con người trong một khoảnh khắc, đôi khi chỉ là một lát cắt trong chuỗi hành trình cuộc sống của con người. Trong đó đan xen những suy tư, bình phẩm hay ca ngợi con người, làm nổi bật con người (chủ nghĩa anh hùng lớn lao).
Ở Việt Nam, Nguyễn Tuân là nhà văn viết tuỳ bút nổi tiếng. “Tùy bút Sông Đà” là tập tùy bút xuất sắc của nền văn học Việt Nam.
Ngoài ra, “Đường chúng ta đi” của Nguyễn Trung Thành và “Dòng kinh quê hương” của Nguyễn Thi là tuỳ bút xuất sắc của văn học Việt Nam trong thời kì chống Mỹ cứu nước.
Phân biệt tùy bút và bút kí
– Tùy bút và bút kí đều thuộc thể loại kí. Kí là một thể văn tự sự viết về người thực, việc thực, những điều mắt thấy tai nghe của nhà văn từ các chuyến đi cùng với cảm nghĩ của mình. Vì vậy nét chung trong một bài tùy bút hay bài bút kí là tạo được sự hấp dẫn qua tài năng, trình độ quan sát, nghiên cứu, diễn đạt của tác giả đối với vấn đề được đề cập tới.
– Tuy nhiên, tùy bút và bút kí cũng có điểm khác biệt. Nếu tùy bút thiên về tình cảm, cảm xúc của nhân vật trữ tình thì bút kí lại thiên về ghi chép để phản ánh hiện thực đời sống.
+ Nếu tùy bút là dòng cảm xúc của người nghệ sỹ trong một lát cắt của đời sống, thì bút kí thể hiện hai khía cạnh: hiện thực khách quan được thể hiện trong bài hồi kí và ẩn sau đó cũng là cảm nhận của nhà văn.
Một số tác phẩm thuộc thể loại chính luận tiêu biểu
Những ngày thơ ấu – Nguyên Hồng
Tác phẩm kể về tuổi thơ khốn khó của cậu nhỏ tên Hồng với những kí ức đau thương ám ảnh. Hồng là chàng trai sinh ra trong một gia đình khá giả, thậm chí được coi là giàu có lúc có cô giáo làm cai ngục. Tuy nhiên, lúc rơi vào tay “nàng tiên nâu”, thầy Hồng đã từ nhiệm và bán hết tài sản. Mẹ Hồng sau lúc quyết tâm vun vén nhưng mà ko cứu vãn được đã nuốt nước mắt vào trong, bỏ mặc Hồng đưa con gái ra nước ngoài xin ăn.
Ko được cha nuôi nấng, ko có tình mến thương chăm sóc của mẹ, Hồng trở thành một cậu nhỏ ăn xin, lang bạt kì hồ khắp nơi, giao tế với bạn hữu xấu, làm lụng vất vả để kiếm tiền. Lúc cha mất, Hồng thực sự trở thành con chim gãy cánh, chỉ biết cúi đầu chịu đựng những lời đay nghiến, đay nghiến dành cho gia đình.
Chuyện thời bao cấp – Nhiều tác giả
Truyện là cái nhìn nói chung về xã hội nước ta lúc bấy giờ. Truyện như những mảnh ghép tạo nên bức tranh sinh động giúp người đọc tưởng tượng trọn vẹn về một thời bao cấp. Một thời bao cấp với muôn nghìn nỗi lo cơm, áo, gạo, tiền. Một thời bao cấp với những toan lo trong cuộc sống đang dần đánh gục cuộc sống của những người dân nghèo.
Từ Chiến Trường Khốc Liệt – Peter Arnett
Từ chiến trường khốc liệt là cuốn hồi ký, ký sự lôi cuốn gây tiếng vang lớn tại Mỹ năm 1995. Cuốn sách như một nhân chứng lịch sử lúc chứa đựng những hình ảnh, quang cảnh của tác giả lúc chứng kiến. các trận đấu tranh ở Việt Nam, Lào, Iran,… Cùng nhiều quốc gia khác trên toàn cầu.
Chân người nào bụi đất – Tô Hoài
Truyện khắc họa hình ảnh những nhà văn lớn như Nguyễn Tuân, Xuân Diệu, Nguyễn Bính, Nguyên Hồng,… Trong thời kỳ cây bút đồng hành cùng kháng chiến. Những áng văn rực lửa giữa những cuộc kháng chiến khốc liệt còn được tô điểm thêm bằng những tình bạn xinh xắn của các nhà văn, thi sĩ thời đó.
Dưới đây là tóm tắt thông tin để trả lời câu hỏi Bút tùy chỉnh là gì? và sự khác lạ giữa tùy bút và bút ký. Kỳ vọng qua bài viết này, các bạn có thể hiểu thêm về các thể loại trong văn học Việt Nam và tìm hiểu về một số tiểu luận kinh điển của các tác giả hay nhất.
********************
Đăng bởi: THPT Ngô Thì Nhậm
Chuyên mục: Giáo Dục
