Oản là gì?
Bánh oản hay còn gọi là bánh cộ, một số nơi gọi là bánh in, là món bánh được làm từ các loại bột dùng để đưa ra cúng Phật, cúng tổ tiên ông bà trong những dịp lễ Tết, giỗ,…Bánh oản cũng có rất nhiều chủng loại: bánh oản bột nếp, bánh oản bột huỳnh tinh, bánh oản bột đậu xanh, bánh oản bột đậu quyên, bánh oản bột đậu ván, bánh oản hạt sen trần… Bột sau khi làm chín được in và tạo hình bằng các khuôn và thường có hoa văn chữ Thọ, chữ Lễ, chữ Phúc, hay hình hoa sen và trái đào tiên…Đặc trưng của bánh oản là thường được gói bằng giấy gương ngũ sắc nên một số miền còn gọi món bánh này là bánh ngũ sắc.
Theo quan niệm của người Việt, bánh oản có màu trắng trong, thanh khiết, làm từ bột và đường là tinh hoa của trời đất nên mỗi dịp lễ tết, người Việt thường bày bánh oản ra cúng ở những nơi trang trọng trong tâm linh như đình, chùa, bàn thờ Tổ tiên.
Oản có ăn được không?
Bánh oản là một loại bánh thơm ngon được nhiều người yêu thích, nhất là trẻ nhỏ. Vì được làm từ nguyên liệu là bột đã được làm chín và đường, rất an toàn nên bánh oản hoàn toàn có thể ăn được, thậm chí thơm ngon như bánh in.
Màu sắc sặc sỡ của mỗi chiếc vỏ bánh tạo nên sức thu hút kỳ lạ cho lũ trẻ. Thực chất, mỗi màu giấy bọc oản còn mang một ý nghĩa tâm linh khác nhau. Sặc sỡ mà không xa hoa, chiếc bánh oản đã trở thành món quà tinh thần trong đời sống người Việt.
Cách làm món oản
Nguyên liệu làm bánh
Hưỡng dẫn làm bánh oản đơn giản tại nhà
Bước 1:
Trước hết, bạn trộn bột nếp và bột năng lại với nhau, sau đó đem rang trên chảo cùng với lá dứa cho đến khi thấy lá chuyển màu xanh rêu là đã bột chín.
Bước 2:
Tiếp đến bạn đun sôi đường và nước lọc đến khi đường tan hết và sợi đường kéo chỉ thì nhấc xuống để nguội. Bạn cho thêm nước cốt chanh và nước hoa bưởi vào đảo đều.
Bước 3:
Bạn cho hỗn hợp bột đã rang chín từ từ vào âu nước đường rồi trộn đều cho đến khi bột thấm hết nước đường.
Bước 4:
Sau đó bạn phủ bột áo lên khuôn bánh, ém hỗn hợp bột vào khuôn, không đi chuyển bánh trong vòng ít nhất 15 phút để bánh định hình và tránh bánh bị vỡ. Sau đó thì gỡ bánh ra khỏi khuôn.
Bước 5:
Dùng giấy gương đủ màu gói bánh oản lại là hoàn thành.
Công dụng của Oản
Thông thường người ta hay mua sản phẩm Oản đỏ vào mục đích làm đồ cúng, đồ lễ, dâng hương… Oản là thứ lễ vật thể hiện được thành ý, sự kính hiếu của người dâng lễ trước mỗi ban thờ gia tiên, thờ thần linh hay thờ phật…
Oản đỏ có ý nghĩa gì?
Oản đỏ thường được người ta sử dụng làm đồ lễ trong các lễ cúng động thổ trước khi xây dựng một công trình nào đó.
Với quan niệm đất có thổ công, việc sử dụng năm cái Oản đỏ dâng lễ có ý nghĩa gia chủ muốn xin thần Thổ địa và Thành hoàng cho phép mình được đào xới và xây dựng trên miếng đất này, mong muốn sẽ phù hộ cho công việc xây dựng được diễn ra một cách suôn sẻ và thuận lợi nhất.
Bí quyết lựa chọn oản thắp hương
Để chọn lựa được mẫu bánh oản thắp hương, thì cần biết những bí quyết sau:
Luôn chú ý đến màu sắc
Màu sắc của bánh oản thường sẽ có hai tông màu phổ biến là màu vàng và màu đỏ. Đây là màu sắc đặc trưng của những món đồ trên bàn thờ. Vậy nên chọn những màu sắc rực rỡ nhất để trưng bày.
Đặc biệt quan tâm đến chất lượng
Chất lượng bánh oản là điều mà bạn nên chú ý, lúc chọn thắp hương thì cần phải xem bánh oản có chắc chắn hay không. Để tránh việc khi dâng lên có thể bị gãy, bánh oản ngon thì nhiều người cũng thích hơn. Khi chọn oản thắp hương nên chú ý đến các chi tiết quanh oản. Từ điều này chúng ta có thể đánh giá bánh oản có chất lượng hay không.
Cách trang trí bánh oản thắp hương
Khi lựa chọn bánh oản thì nên lựa chọn các trang trí của bánh oản ra sao. Hiện nay, bánh oản thắp hương được làm rất đa dạng theo nhiều kiểu khác nhau. Nên chọn các loại oản phù hợp với hoàn cảnh đó. Với oản thắp hương chọn những loại đơn giản, ít màu sắc và vừa với kích thước của mình.
Hạn sử dụng bánh oản
Một điều chú ý tiếp theo đó là thời hạn sử dụng bánh oản. Để oản được tốt và sử dụng dài lâu thì nên lựa chọn các mẫu bánh oản vừa mới làm. Nên hỏi trước rằng thời gian sử dụng bánh oản để có phương án phù hợp nhất khi sử dụng.
Như vậy chúng ta đã vừa cùng nhau tìm hiểu về bánh oản thắp hương, một trong những lễ vật không thể thiếu trên bàn thờ gia tiên. Với những thông tin được cung cấp ở trên mong rằng đã cho quý vị và các bạn những kiến thức bổ ích. Chúc các bạn có được mẫu bánh oản để cúng gia tiên thật ngon và chất lượng.
Nghề làm oản nghệ thuật – Lưu giữ giá trị văn hóa ẩm thực
Oản đường là một trong bốn đồ lễ không thể thiếu để dâng lễ Phật, tổ tiên trong những ngày lễ, tết. Trong những ngày cuối năm này, oản nghệ thuật với đa dạng mẫu mã được nhiều người lựa chọn để bày biện mâm cúng.
Oản được làm chủ yếu từ đường, gạo nếp cái hoa vàng. Gạo nếp được rang lên, xay mịn, trộn với đường kính tinh luyện, sau đó đóng thành khuôn tùy theo hình dáng khách đặt.
Đặc thù của mặt hàng này, khi sản xuất phải cẩn thận. Nếu như nén hương thắp lên tượng trưng cho nghi lễ, hoa mang đến vẻ đẹp mà trời đất ban tặng, quả là đại diện của sản vật quê hương, thì oản đường thanh khiết, trắng trong, làm từ gạo nếp cái hoa vàng, đường trắng tinh luyện tinh hoa của đất trời và hương hoa bưởi mà phải chọn đúng bưởi Diễn mới là đạt chuẩn.
So với oản truyền thống, oản nghệ thuật đa dạng về hình dạng cũng như màu sắc. Khác với oản truyền thống, oản nghệ thuật phong phú về hình dạng, màu sắc được tạo ra từ các loại quả thiên nhiên, hoàn toàn không sử dụng phẩm màu. Ngay cả việc tạo hình khối cũng cần tinh tế. Vật liệu trang trí cho oản nghệ thuật được lấy cảm hứng từ những ngôi đền, tháp cổ kính, ở ngoài đính kim tuyến, lá cây, hạt ngọc… Có nhiều loại oản: oản thỏi vàng, oản cánh sen, oản trái đào, oản túi vàng. Trong điều kiện nhiệt độ khô thoáng, bánh oản nghệ thuật có thể bảo quản được tới 12 tháng.
Ngọc Anh, một nhà thiết kế trẻ say mê với nghề làm oản nghệ thuật, đang từng ngày lưu giữ hương vị truyền thống, góp phần phát huy giá trị văn hóa ẩm thực của cộng đồng. Anh tâm sự: “Oản không chỉ đơn thuần là… oản, song hành với chiều dài lịch sử của đất nước trong tương lai oản sẽ có mặt ở khắp các quốc gia trên thế giới. Nhiệm vụ quan trọng nhất của tôi lúc này là “giữ hồn” cho sắc Việt. Tôi hi vọng sẽ có thêm nhiều người trẻ đang hành động để cùng nỗ lực lan tỏa và bảo tồn giá trị những di sản Việt”.
Oản với văn hóa tâm linh của người Việt
Phẩm oản ra đời và phát triển cùng thời với chùa chiền, đình, đền ở Việt Nam, là nét văn hóa tín ngưỡng quan trọng có truyền thống tốt đẹp trong đời sống nhân dân. Có thể coi oản bột cũng là một di sản văn hóa ẩm thực Việt Nam mà không phải quốc gia nào cũng có được.
Tình cờ đi qua đường Phạm văn Hai, người viết bài này thấy một cửa hàng bán oản bột. Một loại bánh làm từ bột nếp trộn nước cốt đường mà từ cái tuổi thích chơi ô ăn quan, con trai thích đánh gụ (con quay) hay được bà tôi mang oản lộc ở chùa về chia cho chị em tôi mỗi đứa vài cái, oản hồi ấy có cái bé tẹo bằng hạt mít. Rồi chiến tranh, rồi đời sống văn hóa xã hội ngày một hiện đại, cái oản bột “khi xưa ta bé” đã lùi lũi đi vào dĩ vãng. Giữa thời Sài Gòn hiện đại hóa công nghiệp, lúc này thấy những phẩm oản bọc giấy bóng màu xanh đỏ, hình ảnh xa xôi của trên nửa kỷ nguyên trước tái hiện khiến tôi phải quành xe lại ngó cái oản xưa và mua một chục phẩm oản về cúng Tam bảo. Cũng vì thế mà tôi nghĩ đến con đường của phẩm oản.
Nghề làm oản khó làm giàu nhưng thanh tịnh và mang nhiều giá trị ý nghĩa nhân văn. Với lứa tuổi 50 trở về trước, không ai là không biết đến oản bột, một sản phẩm cúng thực lên chư Phật đã có mặt trong đời sống xã hội Việt Nam từ rất lâu đời của văn minh sông Hồng và đã phát triển sâu rộng đến chùa chiền, đền, đình, miếu, tự, từng làng, xã, từng gia đình, từng người, phổ biến nhất là cố đô Thăng Long xưa. Phẩm oản có dáng hình trụ như một cái tháp có chóp bằng, đơn sơ, nhỏ nhắn, hình tròn nhưng không góc cạnh như không có giới hạn, không có điềm bắt đầu và không có kết thúc như đức Phật đã nói. Có người lại cho rằng phẩm oản mang hình cái chuông, với màu trắng tinh khiết, ẩn chứa sâu xa những triết lý về tín ngưỡng. Mặc dù người xưa không được giảng giải về ý nghĩa hình dáng của phẩm oản nhưng bất cứ ai lễ chùa, lễ đền, đình, miếu, thánh. thần làng, hoặc cúng ông bà tổ tiên, trong mâm lễ cúng dường không thể thiếu phẩm oản.
Từ hàng ngàn năm xưa, dân Việt đã tiếp nhận Phật giáo của người Ấn, Phật giáo đã nhanh chóng đi vào vào đời sống của nhân dân. Thời ấy, cách thờ cúng, kiến trúc xây chùa, hoa văn điêu khắc ảnh hưởng không ít của văn hóa Phật giáo Ấn Độ. Những tháp chùa như: Tháp Cửu phẩm Liên hoa ở chùa Giám (Hải Dương), tháp Phước Duyên ở chùa Thiên Mụ (Huế), Bảo tháp Lục độ Đài sen ở chùa Trấn Quốc (Hà Nội), các kiểu tháp thở tổ v v… đều thiết kế và xây dựng theo hình dáng các loại tháp ở Bồ đề đạo tràng (Bodhgaya) Ấn Độ, đây chính là nơi đức Phật thành đạo và được coi là cái rốn của vũ trụ Phật giáo nói chung.
Do vậy, phẩm oản được tạo ước lệ từ hình dáng chính yếu của các tháp Phật giáo, chuyển tải nhiều tầng ý nghĩa của con người với chư Phật. Theo Phật giáo Tây Tạng thì tháp có sự liên kết với sinh – tử và tái sinh của Phật giáo, là nơi tôn kính thờ phụng linh thiêng.
Xã hội Việt Nam có nền văn hoá mang đậm bản sắc rất riêng được hình thành sớm nhất trong khu vực Đông Nam Á. Cùng các làng nghề của kinh đô Hoa Lư, Thăng Long, Thành Nam, Huế, Gia Định xưa v v… ra đời, sản xuất các sản phẩm từ nông sản, thực phẩm, oản bột, oản sôi cũng được ra đời từ đây và đồng hành với từng thời kỳ lịch sử nước Việt.
Thủa vua Trung Tông (thế kỷ 15), khi vua mất. Một vị quan tên là Trịnh Kiểm muốn chọn người tài lên làm vua nên đã nhờ Nguyễn Bỉnh Khiêm (Trạng Trình) “cố vấn”, Trạng Trình chẳng nói gì nhiều chỉ vỏn vẹn một câu: “Giữ chùa thờ Phật thì… ăn oản”. Hiều ý câu nói đó là giữ đạo làm tôi, Trịnh Kiểm liền tìm Lê Duy Bang là đời thứ 6 của nhà Lê lên lập vua – tức là vua Lê Anh Tông. Nhờ lời tiên tri “Giữ chùa thờ Phật thì… ăn oản” của Trạng Trình mà quân đội của Trịnh Kiểm đã nhiều lần đánh tan quân Mạc.
Một chuyện khác, ngày xưa cụ Phan Kế Bính còn là nho sinh có lần đi đò qua sông Tam Kỳ. Mấy vị Hòa thượng vừa đi tăn chay về có một túi oản cũng đi chung đò, biết Phan Kế Bính đói nên cho vài phẩm oản, vì ít quá ăn không đủ no nên Phan Kế Bính không nhận. Mấy nhà sư đố cụ làm một bài thơ chủ đề về nhà sư và học trò đi cùng thuyền, nếu hay thì tặng hết túi oản. Phan Kế Bính liền xuất khẩu thành thơ, trong đó có hai câu cuối: “… Một chốc lên bờ đà tiễn biệt. Người thì lên Phật, tớ sang ngang”. Mấy vị Hòa thượng giữ lời tặng hết oản, Phan Kế Bính ăn vèo một lúc hết. Các Hòa thượng lại cho thêm vài quan tiền và thân mật nói rằng: “Nếu sau này làm quan dẹp giặc ở đâu thì đừng làm hư hỏng chùa. Sau này, Phan Kế Bính dẫn quân đi đánh quân nhà Mạc đều dặn kỹ quân sĩ đi đến đâu cũng phải giữ gìn chùa chiền và bảo vệ nhà sư.
Ca dao có câu: “Ba mươi – mùng một và rằm. Ai muốn ăn oản thì năng lễ chùa”. Hoặc dân gian còn truyền miệng câu tục ngữ “Khư khư như ông từ giữ oản”. Vì ông từ coi đền chỉ ăn oản thôi, ban đêm chuột hay rình rập ăn oản nên ông phải đuổi chuột đi mà giữ oản chứ.
Ngày xưa, trong các làng, xã, mỗi lễ hội còn phân công một chức sắc phải có trách niệm đăng cai đóng oản dâng lễ cúng và phát cho cả làng, thậm chí có người đúng đến lượt mình thì đang mắc nợ phải bán cả nhà để đóng oản cúng thần hoàng làng.
Oản bột đã được xem là một sản phẩm dân gian song hành với văn hóa tín ngưỡng của người Việt Nam rất lâu đời. Những họa tiết được người xưa tạo ra quanh phẩm oản, cái thì có khía thẳng bao quanh oản như cột trụ, cái được khắc hình rồng ôm ngang oản, ẩn chứa nhiều tầng ý nghĩa về lòng tôn kính các đấng linh thiêng, thể hiện rất rõ nét tinh hoa của xứ kinh kỳ xưa và nhằm nâng cao nhận thức mọi thành viên trong xã hội hiểu biết và tôn vinh những sản phẩm được tạo ra từ sức lao động của những người làm nông, mang tính kết nối cộng đồng bền chặt trong đời sống văn hóa xã hội một cách có truyền thống của người Việt xưa và nay.
Tại làng Yên Lãng nay là phường Láng – Q. Cầu Giấy – Hà Nội, hàng năm cứ đến tháng 3 và tháng 4 là mùa lễ hội của làng, mỗi chủ lễ phải chuẩn bị 180 phẩm oản cùng hoa quả cúng chùa. Hoặc tại đình Mai Dịch, trong lễ hội hàng năm của đình, Ủy ban Nhân dân phường Mai Dịch còn tổ chức cho người dân trong địa bàn tham gia thi đóng oản. Phẩm oản vì thế cũng không thể thiếu trong kho tàng của văn hóa ẩm thực Việt Nam.
Rõ ràng, phẩm oản đã từng có vai trò rất quan trọng trong đời sống tâm linh của người Việt và đang được nhân dân và chính quyền một số địa phương trân quý bảo tồn và gìn giữ. Do đất nước liên tục có ngoại bang xâm lược gây chiến, văn hóa oản trong lễ hội đã dần bị mai một. Chỉ còn lại những người lớn tuổi vẫn bảo tồn nét văn hóa này.
Sau ngày thủ đô giải phóng (1954), người ta thấy dọc phố Hàng Ngang, Hàng Đường, Hàng Buồm, Hàng Giầy, sặc sỡ sắc mầu giấy bóng kính gói oản bột. Nay chỉ còn lại vài cửa hàng luyến tiếc nghề truyền thống ông bà nên vẫn “giữ lửa” đến ngày nay.
Vì vậy, tại Sài Gòn – Gia Định mua oản bột càng khó, vì phẩm oản ra đời từ đất cố đô Thăng Long, chỉ những người làm oản rời đất Bắc vào Nam sinh sống vẫn giữ nghề thì người Sài Gòn mới biết đến phẩm oản.
Bà Trần Thị Kim Oanh đã ngoài 50 tuổi, chủ tiệm bán bánh và oản bột tại số 203 đường Phạm Văn Hai – Q. Tân Bình cho biết: “Tôi theo gia đình vào thành phố này từ bé, bố mẹ tôi là người Nam Định chuyên làm bánh cốm, bánh su suê. Khi lớn lên theo chồng, bố mẹ chồng cũng làm bánh và làm cả oản bột. Khi bố mẹ chồng mất, tôi giữ nghề của ông bà nên vẫn làm oản bán, Gia đình làm oản bán tại thành phố này cho đến nay cũng trên 60 năm rồi”.
Chỉ đơn giản là yêu nghề làm bánh của người đi trước nên “nàng dâu” này đã trở thành người giữ nghề truyền thống làm oản của gia đình nói riêng, tiếp tục cùng những người làm oản ở các địa phương trong nước lưu giữ nét tinh hoa của tổ tiên. Vì phẩm oản cũng là nét văn hóa ẩm thực độc đáo của dân tộc do người Việt Nam tạo ra.
Tuy vậy, oản bột tại Sài Gòn vẫn thưa thớt khách, chỉ vào các dịp lễ tết mới đông người mua. Có một số Việt kiều khát khao tình cảm quê hương đã mua rất nhiều oản bột về Mỹ để cúng gia tiên và làm quà. Bởi vì có nhiều người về Sài Gòn và ngay cả rất nhiều người ở thành phố này muốn mua oản nhưng không biết địa chỉ. Hơn nữa, oản bột lại để được rất lâu, có thể để được vài tháng.
Oản cúng từ tay người làm ra hay theo tay Việt kiều sang nước ngoài thì đều chung một đạo lý tốt đẹp giữ gìn và truyền bá bản sắc văn hóa ẩm thực của người Việt.
Phẩm oản ra đời và phát triển cùng thời với chùa chiền, đình, đền ở Việt Nam, là nét văn hóa tín ngưỡng quan trọng có truyền thống tốt đẹp trong đời sống nhân dân. Có thể coi oản bột cũng là một di sản văn hóa ẩm thực Việt Nam mà không phải quốc gia nào cũng có được.
Ngày nay, trải qua bao thăng trầm, phẩm oản không chỉ đơn thuần là… oản, mà phẩm oản đã có hẳn con đường đi xuyên qua chiều dài lịch sử của đất nước. Vì thế, những người Hà Nội thấy oản ở Sài Gòn là không khỏi nhớ lại con đường của phẩm oản trong đời sống.
********************
Bạn đang xem: Oản là gì? Bí quyết lựa chọn oản thắp hương
Đăng bởi: Trường THPT Ngô Thì Nhậm
Chuyên mục: Tổng hợp
