Nhật thực là gì?
Định nghĩa
Nhật thực là hiện tượng xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời trên cùng một đường thẳng và quan sát từ Trái Đất, lúc đó Mặt Trăng che khuất hoàn toàn hay một phần Mặt Trời.
Cụ thể,Trái Đất chuyển động quanh Mặt Trời trong khi Mặt Trăng lại chuyển động quanh Trái Đất. Với mỗi một chu kỳ của mình, Mặt Trăng đi vào vị trí nằm giữa Trái Đất và Mặt Trời một lần. Do hai quỹ đạo lệch nhau khoảng 5 độ nên không phải lần nào Mặt Trăng cũng sẽ đi cắt qua đường nối giữa Trái Đất và Mặt Trời. Hay nói cách khác, có rất nhiều lần mặt trăng đi vào giữa thời điểm “trăng mới” (new moon). Đêm không trăng mới có một lần 3 thiên thể là Mặt Trời, Mặt Trăng và Trái Đất thẳng hàng với nhau.
Nhật thực xảy ra khi nào?
Nhật thực xảy ra khi Mặt trăng đi qua giữa Trái đất và Mặt trời, lúc này khi nhìn từ Trái đất, dường như Mặt trăng che khuất một phần hay toàn bộ Mặt trời.
Hiểu đơn giản hơn thì nhật thực sẽ xảy ra khi mặt trăng che khuất một phần hoặc toàn phần mặt trời. Và điều này chỉ xảy ra khi mặt trời – trái đất – mặt trăng nằm trên một đường thẳng hoặc gần thẳng, đồng thời mặt trăng phải đi qua giữa trái đất và mặt trời.
Có bao nhiêu loại nhật thực?
Người ta dựa vào các vùng bóng của Mặt Trăng trên bề mặt Trái đất mà phân loại thành 4 kiểu Nhật thực:
Nhật thực toàn phần
Đây là hiện tượng xảy ra khi mặt trăng ở quanh điểm cận quỹ đạo và nó che khuất hoàn toàn mặt trời. Khi ấy, các vùng bóng tối và nửa bóng tối sẽ hình thành lên trên bề mặt trái đất. Để có thể quan sát được nhật thực toàn phần thì người xem cần đứng trên đường di chuyển của vùng tối mặt trăng. Còn những người đứng ở vùng nửa tối thì chỉ xem được nhật thực một phần mà thôi.
Nhật thực một phần
Đây là hiện tượng nhật thực xảy ra khi mặt trăng che khuất một phần đĩa mặt trời và hình thành ra một vùng bóng tối trên bề mặt của trái đất.
Nhật thực hình khuyên
Đây là một hiện tượng vô cùng thú vị, nó chỉ xảy ra khi đĩa mặt trăng che khuất trung tâm của đĩa mặt trời, và nó chỉ để lộ phần rìa bên ngoài của mặt trời. Lúc nào, nếu ban quan sát thì bạn sẽ chỉ thấy vùng rìa ngoài mặt trời và nó sẽ có hình dạng như một chiếc nhẫn. Và hiện tượng này xảy ra khi mặt trăng ở quanh điểm quỹ đạo.
Nhật thực lai
Nhật thực lai là hiện tượng xảy ra khi nhật thực hình khuyên chuyển thành nhật thực toàn phần
Cách xem hiện tượng nhật thực an toàn
Việc quan sát nhật thực trực tiếp bằng mắt thường có thể gây ra những tổn thương vĩnh viễn cho mắt vì vậy người quan sát phải hết sức cẩn thận. Lưu ý những điều sau khi quan sát nhật thực như không được quan sát trực tiếp bằng mắt thường.
Quan sát nhật thực một cách gián tiếp hoặc sử dụng kính lọc chuyên dụng như kính lọc của thợ hàn mã số 14 hoặc kính lọc Mặt Trời từ các Câu lạc bộ Thiên văn học.
Việc quan sát nhật thực bằng kim râm (kính đen), phim chụp X-quang, ruột đĩa mềm, băng video không đảm bảo vì những loại này chỉ giảm độ sáng chứ không ngăn được các tia bức xạ có hại.
Chúng ta cũng có thể dùng một tấm bìa để hứng ảnh của Mặt Trời qua một chiếc ống nhòm hay kính thiên văn nhỏ, ngoài ra cũng có thể khoét một lỗ tròn nhỏ lên tấm bìa rồi quan sát ảnh của Mặt Trời xuyên qua lỗ tròn đó trên mặt đất.
Kinh nghiệm quan sát hiện tượng nhật thực
Rất nhiều người đã đặt câu hỏi quan sát hiện tượng nhật thực trực tiếp bằng mắt thường được không? Việc quan sát nhật thực trực tiếp bằng mắt thường mà không qua thiết bị nào trong thời gian lâu sẽ gây ảnh hưởng trực tiếp đến mắt. Do đó, khi quan sát hiện tượng nhật thực bạn phải hết sức cẩn thận và lưu ý:
– Không quan sát hiện tượng nhật thực qua kính râm, qua phim chụp X-quang… Đây là những loại có tác dụng giảm độ sáng không ngăn được tia bức xạ có hại cho mắt. Mắt có thể dễ bị các tia cực tím làm hỏng giác mạc thậm chí có thể nguy hiểm làm hỏng giác mạc…
– Nên quan sát nhật thực gián tiếp qua kính lọc chuyên dụng như: kính bảo hộ thợ hàn, kính lọc mặt trời…
– Có thể sử dụng một tấm bìa nhìn qua một chiếc ống nhòm hoặc kính thiên văn. Hoặc cắt một lỗ rong trên tấm vừa rồi quan sát nhật thực qua lỗ tròn đó.
Những sự thật về nhật thực bạn nên biết
Nhật thực xảy ra vào ban ngày hay ban đêm?
Vào ban ngày mới có khả năng mặt trăng nằm giữa trái đất và mặt trời, vậy nhật thực xảy ra vào ban ngày.
Nhật thực xuất hiện nhiều hơn nguyệt thực
Theo quan sát mặt phẳng quỹ đạo của Mặt Trăng và Trái đất mỗi năm sẽ cắt nhau tại các điểm nút của quỹ đạo, Nên mỗi năm có ít nhất 2 lần nhật thực và nhiều nhất 5 lần. Tuy nhiên, số lần xảy ra 5 lần trong năm thường rất hiếm. Theo tính toán của NASA trong 5000 năm qua số lần xuất hiện 5 lần nhật thực trong năm chỉ có 25 năm. Lần cuối cùng xuất hiện 5 lần nhật thực/năm là năm 1935 và tiếp theo sẽ là năm 2206.
Có phải đến kỳ “trăng mới” nào cũng có nhật thực?
Nhật thực xảy ra khi Mặt Trăng đi qua giữa Trái Đất và Mặt Trời, ở vị trí trên cùng một đường thẳng hoặc gần thẳng. Điều này có thể xảy ra trong một kỳ trăng mới hay ngày trăng non. Tuy nhiên, trên thực tế không phải cứ đến kỳ trăng mới sẽ xảy ra hiện tượng nhật thực. Quỹ đạo Mặt Trăng so với mặt phẳng hoàng đạo sẽ bị nghiêng một góc 5 độ. Mặt phẳng hoàng đạo chính là đường đi biểu kiến của Mặt Trời trên thiên cầu và là cơ sở của hệ tọa độ hoàng đạo.
Vì vậy, không phải kỳ trăng non nào của có thể khiến 3 thiên thể cũng thẳng hàng. Nhật thực chỉ xảy ra khi hai mặt phẳng trên quỹ đạo Mặt Trăng quanh quanh Trái Đất và Trái Đất quanh Mặt trăng gặp nhau tại một điểm mút. Điểm mút này gọi là điểm mút Mặt Trăng.
Ngoài ra, có 2 điều kiện cần khác để xảy ra nhật thực đó là:
– Mặt Trăng phải ở vị trí vừa đủ không ở vị trí quá cao và hay thấp, để có thể thẳng hàng và che khuất được Mặt Trời.
– Mặt Trời phải ở vị trí gần với giao điểm Mặt Trăng.
Nhật thực toàn phần có hiếm gặp không?
Mặc dù có nhiều giải thích cho rằng hiện tượng nhật thực toàn phần rất ít khi xảy ra nhưng đây không phải là hiện tượng hiếm gặp. Trung bình khoảng 18 tháng nhật thực toàn phần có thể được quan sát thấy tại một vị trí nào đó trên Trái Đất. Như vậy một người có thể quan sát được hiện tượng nhật thực toàn phần từ 2 lần trong 3 năm.
Tuy nhiên, kết quả trên chỉ là lý thuyết, trên thực tế nhật thực toàn phần chỉ quan sát được trên một vùng đất nhỏ nào đó trên Trái Đất. Vì vậy, nếu bạn sống ở một thành phố nào đó rất nhiều năm mới có thể chứng kiến một lần nhật thực, đặc biệt là chứng kiến nhật thực toàn phần.
Ở Việt Nam, để có thể nhìn thấy hiện tượng nhật thực bạn sẽ phải chờ đợi rất lâu có thể 1 năm đến 3 năm hoặc lâu hơn nữa. Chính bởi vậy nên khi có hiện tượng nhật thực, nguyệt thực xảy ra luôn thu hút được sự quan tâm và chú ý của nhiều bạn trẻ.
Nhật thực sẽ kéo dài bao lâu?
Hiện tượng nhật thực toàn phần thường kéo dài khoảng vài phút bởi mặt trăng di chuyển rất nhanh lên đến 1700km/h. Thời gian quan sát nhật thực dài nhất không quá 7 phút 31s và thông thường nhật thực chỉ diễn ra ngắn hơn 5 phút.
Trong mỗi thiên niên kỷ qua đã có khoảng ít hơn 10 lần nhật thực toàn phần kéo dài thời gian quá 7 phút. Lần gần đây nhất là nhật thực toàn phần diễn ra vào ngày 30/06/1973 với thời gian kéo dài 7 phút 3 giây.
Chu kỳ nhật thực diễn ra như thế nào?
Theo các nghiên cứu, nhật thực thường xảy ra theo chu kỳ và được đề cập nhiều nhất là chu kỳ Saros. Chu kỳ này sẽ kéo dài trong vòng 6585.3 ngày tương đương khoảng 18 năm, 11 ngày, 8 giờ và là sự kết hợp của 3 chu kỳ đó là:
– Chu kỳ Mặt Trăng (tính theo tháng âm lịch): chu kỳ này là thời gian giữa 2 pha trăng non.
– Chu kỳ tháng dị thường: đây là khoảng thời gian giữa 2 lần Mặt Trăng đi qua điểm cực cận, và cũng là điểm gần nhất với trái đất.
– Chu kỳ tính theo tháng giao điểm thăng: đó là khoảng thời gian giữa hai lần Mặt Trăng đi qua nút mặt trăng, chu kỳ này kéo dài khoảng 27 ngày, 5 giờ, 5 phút và 35.8s.
Nguyệt thực là gì?
Định nghĩa
Nguyệt thực là hiện tượng thiên văn khi Mặt Trăng đi vào hình chóp bóng của Trái Đất, đối diện với Mặt Trời
Nguyệt thực xảy ra khi nào?
Mặt Trăng không tự phát ra ánh sáng như chúng ta thấy mà nó chỉ phản lại ánh sáng của Mặt Trời khi chiếu vào. Và hiện tượng Mặt Trăng, Mặt Trời và Trái Đất cùng nằm trên một đường thẳng hoặc xấp xỉ thằng hàng với nhau được gọi là nguyệt thực. Lúc này, Mặt Trăng bị Trái Đất che khuất hay nói một cách khác, Mặt Trăng không nhận được ánh sáng từ Mặt Trời và khi ấy ta thấy được hiện tượng Nguyệt thực.
Hiện tượng nguyệt thực còn phụ thuộc vào vị trí của Mặt Trăng so với các nút quỹ đạo của nó. Hơn nữa, do Trái Đất chỉ nằm được một phần ánh sáng Mặt Trời bởi kích cỡ chênh lệch nên chỉ có thể xảy ra khi Mặt Trăng đi qua một số vùng của bóng Trái Đất và những ngày trăng tròn.
Có bao nhiêu loại nguyệt thực?
Nguyệt thực chia làm 3 loại:
Nguyệt thực toàn phần
Diễn ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng cùng nằm trên một đường thẳng. Mặt Trăng đi vào ở vùng bóng tối của Trái Đất. Lúc này thì ánh trăng sẽ bị mờ dần đi và Mặt Trăng sẽ có màu đỏ đồng hoặc có màu cam sẫm.
Nguyệt thực một phần
Diễn ra khi Mặt Trời, Trái Đất và Mặt Trăng nằm trên đường gần thẳng. Lúc này thì ánh trăng sẽ bị mờ đi và Mặt Trăng sẽ bị khuyết đi một phần. Có thể nhìn thấy bóng của Trái Đất có màu đen (hoặc màu đỏ sẫm) đang che khuất Mặt Trăng. Trong quá trình nguyệt thực toàn phần diễn ra thì nguyệt thực một phần có thể xuất hiện trước và sau nguyệt thực toàn phần. Nguyệt thực một phần kéo dài trong khoảng 6 giờ đồng hồ.
Nguyệt thực nửa tối
Diễn ra khi Mặt Trăng đi qua vùng nửa tối của Trái Đất. Lúc này ánh trăng sẽ bị mờ dẫn và tối đi. Nguyệt thực nửa tối khó nhìn thấy được bằng mắt thường do ánh chói của Mặt Trời giảm thiểu.
Sự khác nhau giữa nhật thực và nguyệt thực
- Vị trí tương đối
Nguyệt thực: Trái đất ở giữa khoảng cách từ Mặt trời cho đến Mặt trăng
Nhật thực: Mặt trăng ở giữa khoảng cách từ Mặt trời cho đến Trái đất
- Thời điểm diễn ra
Nguyệt thực: Ban đêm, có thể quan sát được bằng mắt thường
Nhật thực: Ban ngày, cần đeo kính để quan sát
- Địa điểm quan sát
Nguyệt thực: Có thể nhìn được từ bất cứ nơi nào ở nửa tối của Trái đất
Nhật thực: Ở một vài nơi nằm trong bóng tối hoặc bóng nửa tối Trái đất
- Tần suất diễn ra
Nguyệt thực: Chỉ xảy ra khoảng 1-2 lần trong năm, cứ 5 năm sẽ có 1 năm không diễn ra
Nhật thực: Ít nhất 2 lần và tối đa là 5 lần trong 1 năm
********************
Đăng bởi: THPT Ngô Thì Nhậm
Chuyên mục: Tổng hợp
